Ηράκλειο 17/5/99

Πώς προέκυψε αυτό το βιβλίο....

Μου είναι αρκετά δύσκολο να περιγράψω το πώς προέκυψε αυτό το βιβλιαράκι που είναι αποτέλεσμα περισσότερο όχι μιας συγκεκριμένης και προγραμματισμένης δραστηριότητας, μα προϊόν αυθόρμητης έκφρασης των μαθητών μου της Β΄τάξης ,που προέκυψε από τον τρόπο που εργαστήκαμε για δύο σχολικά έτη. Στις 2 Απριλίου όπως είναι γνωστό γιορτάζουμε την παγκόσμια ημέρα παιδικού βιβλίου. Στο πλαίσιο του εορτασμού αυτού αποφάσισα και τα παιδιά συμφώνησαν χωρίς καμιά δυσκολία, πως για τέσσερις μέρες θα κάνουμε τα μαθήματά μας όπως περιγράφονται στο ωρολόγιο πρόγραμμα μα χωρίς τη χρήση των σχολικών βιβλίων. Έτσι μπορούσαμε να κάνουμε τη Γλώσσα μέσα από διάφορα εξωσχολικά βιβλία -αυτό δεν ήταν πρωτόγνωρο για τους μαθητές μου- αλλά και Μαθηματικά μέσα από οδηγούς μαγειρικής, γραμματική μέσα από παιδικά περιοδικά με σταυρόλεξα, αισθητική αγωγή μέσα από διάφορα κόμικς -όλα όσα έφεραν τα παιδιά στην τάξη χωρίς λογοκρισία- , Μελέτη Περιβάλλοντος από τοπικές εφημερίδες και εγκυκλοπαιδικά βιβλία. Στην τάξη επικρατούσε ένα κλίμα γενικού ενθουσιασμού και έντασης με την έννοια της ενέργειας της οποίας τη ροή ένιωθες συνεχώς από το πρωί και η οποία ορισμένες φορές με οδηγούσε να νιώθω άβολα και σε μια πραγματική 'ακαταστασία'. Τα παιδιά ανάλογα με τα ενδιαφέροντα τους έκαναν ομάδες, άλλαζαν θρανία που σε μια αίθουσα με διαστάσεις 4*3 για 16 μαθητές δημιουργούσε για μένα σοβαρά προβλήματα. Τα ταμπλό της τάξης άρχισαν να φορτώνονται με εργασίες των παιδιών, διαφορετικών μεταξύ τους, μια και υπήρχε ποικιλία οδηγιών από μένα που γεννούσαν κι άλλες ιδέες παραλλαγές δικές τους, από τις οποίες όμως αναλάμβαναν όποια ήθελαν και ταίριαζε με τα βιβλία που εκείνα διάβαζαν και αν ήθελαν. Αισθανόμουν πλήρως ανασφαλής για τα αποτελέσματα αυτής της πρωτοβουλίας μου να καταστρατηγήσω πλήρως το σχολικό πρόγραμμα και αναρωτιόμουν πως 'θα ξαναμπούμε σε μια τάξη'. Ευτυχώς είχαμε συμφωνήσει μόνο για 4 μέρες κι αυτό μετρίαζε το άγχος μου. Την επόμενη απ' αυτές τις μέρες και για να ξαναμπούμε σιγά-σιγά και όχι απότομα στους ρυθμούς του σχολικού βιβλίου, κάναμε μετά τη Γλώσσα, Αισθητική αγωγή που όμως πάλι με σκοπό να περιορίσω την δημιουργική δραστηριότητα που είχε προκαλέσει αρκετή 'αταξία' τις προηγούμενες μέρες, ήταν μια εργασία από ένα ντοσιέ με έτοιμες χειροτεχνικές κατασκευές που μας ακολουθούσε από την προηγούμενη σχολική χρονιά και έδινε λύσεις σε μένα, όποτε πήγαινα απροετοίμαστη για την Αισθητική αγωγή στο σχολείο. Πήραν λοιπόν ένα χαρτόνι που είχε τυπωμένη σε εικόνα -όχι σκίτσο- αυτήν που βλέπετε στο εξώφυλλο του βιβλίου τους, χωρισμένη σε τετράγωνα για να την κόψουν, να την ανασυνθέσουν (παζλ) και να την κολλήσουν. Τέσσερα από τα παιδιά της τάξης είχαν ολοκληρώσει αυτήν την εργασία σε 20 περίπου λεπτά και επηρεασμένοι από τις εργασίες που κάναμε τόσο τις προηγούμενες μέρες όσο και σε όλη τη διάρκεια του χρόνου σε διάφορες στιγμές, αλλά και με τη δική μου παρακίνηση να κάνουν κάτι χωρίς να ενοχλούν τους υπόλοιπους θέλησαν να δραματοποιήσουν το περιεχόμενο της εικόνας. Κάποιος κόλλησε ένα αυτοκόλλητο ποντικάκι που είχε, πάνω στο παζλ και έτσι μπήκαν κάποιοι διάλογοι. Ο διπλανός διαφώνησε γιατί ' η κουκουβάγια ήθελε να φάει το ποντικάκι' κι άρχισε έτσι ένας καβγάς για το τι πρέπει να γίνει, καθώς δημιουργήθηκε μια παράταξη -είχαν στο μεταξύ τελειώσει κι άλλοι- που ήθελαν να υπερασπιστούν το δικαίωμα στη ζωή και των αδυνάτων και μια άλλη που υποστήριζε το 'νόμο της φύσης'. Εκμεταλλεύτηκα την αντιπαράθεση τους παρακινώντας τους να κάνουν υποθέσεις για το τι μπορούσε να συμβεί αν στη θέση του ποντικιού ήταν ένα ζώο πιο ισχυρό από την κουκουβάγια, βάζοντας τα όμως να ανατρέξουν όχι στις γνώσεις τους για τα ζώα από τη Μελέτη, αλλά σ' ολόκληρο το ζωικό βασίλειο όπως αυτό είχε παρελάσει μέσα από τα παραμύθια που είχαμε διαβάσει στην τάξη. ΄Ετσι ο λύκος έγινε για άλλη μια φορά ο 'ισχυρός κακός' του παραμυθιού που όμως δεν έπρεπε να μείνει ατιμώρητος. Η ιδέα του να συγκεντρώσουμε και να καταγράψουμε τις σκέψεις μας για να γίνουμε και μεις μικροί συγγραφείς ήταν κάτι που δεν τους προκάλεσε αναστολές ή έκπληξη καθώς αρκετές φορές είχαν φτιάξει ακροστιχίδες ή και δίστιχα ή τετράστιχα, είχαν δώσει δικό τους τέλος σε ιστορίες, είχαν φτιάξει δικές τους ανάποδες ιστορίες ( ο σύμμαχος γίνεται αντίμαχος και τότε αντιστρέφεται όλη η πλοκή ) κ.λ.π. Είχαμε μάλιστα δημοσιεύσει στην εφημερίδα του σχολείου μας δυο τρεις ατομικές εργασίες και μια ομαδική (όλης της τάξης). Την επόμενη μέρα το δίωρο της Γλώσσας αφιερώθηκε σ' αυτήν την εργασία. Τους είπα πως αν έβγαινε κάτι που θα άρεσε σε όλους θα φρόντιζα να το κάνουμε βιβλίο και θα το χαρίζαμε στους γονείς τους. Ούτε εγώ δεν είχα υπόψην μου τι ακριβώς εννοούσα, αλλά φανταζόμουν πως μπορούσα να το φωτοτυπήσω γι' αυτά και αφού το συρράψω να δώσω ένα αντίγραφο στο καθένα. Τα παιδιά εργάστηκαν στην αρχική ιδέα της προηγούμενης ημέρας και με ήρωες έναν λύκο και μια κουκουβάγια άρχισαν να ξετυλίγουν μια ιστορία με αυθορμητισμό, λογοπλάθοντας κάποιες φορές και χωρίς περιορισμό στη φαντασία τους ή στις εκφράσεις τους ( φανερά για μένα επηρεασμένα από τα διαβάσματα του Τριβιζά που ήταν από τους αγαπημένους τους αλλά και από άλλα στοιχεία της διδασκαλίας που είχε προηγηθεί και είναι διάσπαρτα στο κείμενο τους. Ο Τσάρλι Τσάπλιν π.χ. ήταν ένα από τα αγαπημένα τους τραγούδια που αφού ακούγαμε στην τάξη πριν ή μετά από κείμενα της Γλώσσας ή τις ώρες της Μουσικής , μπορούσαμε να ξανακούμε σε διάφορα μουσικά διαλείμματα. Ο Μίκη Μάους ήταν το εικονογραφημένο που άρεσε στους περισσότερους απ' αυτούς τη μέρα τον κόμικς και είχαμε φτιάξει και μια μάσκα . Ο ανθρωπομορφισμός εξάλλου των γραμμάτων ήταν συνηθισμένος κατά τη διάρκεια εκμάθησης των γραμμάτων την προηγούμενη χρονιά. Το χιούμορ είναι ένα στοιχείο που δεν έλειπε από την καθημερινότητα μας στην τάξη. Η χρησιμοποίηση τόσων ρημάτων αισθήσεων σημαντικά, δεν νομίζω πως είναι τυχαία μια και φρόντιζα πάντα και σε πολλά νέα γνωστικά αντικείμενα της μελέτης , αλλά και της γλώσσας να τα προσεγγίζουν με όλες τους τις αισθήσεις, όχι μόνο με την ακοή φέρνοντας ήχους με κασέτες μέσα στην τάξη και κάνοντας φωνητικά παιχνίδια ή καταγράφοντας και ακούγοντας τη δική τους φωνή , αλλά και την όσφρηση (οι μυρωδιές της ζωής έρχονταν μερικές φορές επίσκεψη μέσα στην τάξη) και την γεύση (δεν περιμέναμε μόνο το διάλειμμα γι' αυτό) παράλληλα με την όραση, αλλά και με την αφή με προγραμματισμένα παιχνίδια. Σ' όλη τη διάρκεια αυτής της δραστηριότητας εγώ εκτελούσα χρέη γραμματέα καθώς έπρεπε όλες οι διαφορετικές ιδέες να καταγράφονται γρήγορα και στον πίνακα, ώστε να μπορούν να τις συνθέσουν, να τις βελτιώσουν να τις εγκρίνουν ή να τις απορρίψουν, για τους λόγους που ανέφεραν και κάποιες φορές με διακριτικότητα τους βοηθούσα με κάποιες ερωτήσεις να παρατηρήσουν σημεία μόνο στην έκφραση τους τα οποία χρειάζονταν βελτίωση όταν κανείς τους δεν το έβλεπε από μόνος του, ενώ πραγματικά ούτε μία λέξη ή έκφραση δική μου δεν υπάρχει στο τελικό κειμενάκι τους. Πέρα από αυτές τις παρατηρήσεις που αφορούν το σύνολο της τάξης εγώ είχα την ευκαιρία να παρατηρήσω στάσεις ξεχωριστά κάποιων παιδιών ανάλογα με τη συνέχεια που πρότειναν. Ανάμεσα σ' αυτές βέβαια γινόταν επιλογή με κάποια κάθε φορά κριτήρια για το ποια θα γραφεί (εγώ φρόντιζα να μην επεμβαίνω καθόλου σ' αυτήν την επιλογή παρακινώντας τους μόνο να λένε γιατί ) και με ποια ακριβώς έκφραση από τα ίδια τα παιδιά. Αξιοσημείωτο ήταν πως η λύση του παραμυθιού για να γραφεί τους πήρε το 1/3 του συνολικού δίωρου γιατί υπήρχαν έντονες διαφωνίες για το τι θέση θα έπαιρνε η μητέρα-λύκαινα απέναντι στο σκανταλιάρικο και άμυαλο λυκάκι! Καθώς το αποτέλεσμα αυτής της ομαδικής προσπάθειας ήταν και για τα ίδια εντυπωσιακό μόνα τους έφτιαξαν ομάδες. Άλλοι ανέλαβαν την καθαρογραφή του σε σελίδες (ήταν χειρόγραφα), άλλοι την εικονογράφηση του (διαφορετικό παιδί την κάθε ζωγραφιά ) και η καλλιτέχνιδα της παρέας μας, η Μαργαρίτα έριξε την ιδέα για το πώς θα γινόταν το βιβλιαράκι μας έγχρωμο καθώς εγώ τους έθεσα τον προβληματισμό μου πως οι έγχρωμες φωτοτυπίες κοστίζουν πολύ ακριβά Εκείνη ξεπάτησε το περίγραμμα, εγώ το φωτοτύπησα και κάποιοι άλλοι ανέλαβαν να κάνουν το χρωμάτισμα όχι μόνο για τα δικά τους , αλλά και για τα δώρα που θέλαμε να κάνουμε. Τέλος δυο παιδιά ανέλαβαν με τη συνοδεία όλης της τάξης να παρουσιάσει τη δουλειά τους στα παιδιά δύο τμημάτων της Στ΄τάξης που απασχολούσαν εκείνη την ώρα οι διευθυντές των σχολείων μας στους οποίους χάρισαν κι από ένα αντίγραφο. Αξιολογώντας αυτή τη διαδικασία και όχι τόσο το προϊόν της , το οποίο είναι στην κρίση του καθενός ,θεωρώ περιττό μετά από όλα τα παραπάνω να σας αναπτύξω τα οφέλη που προέκυψαν τόσο για τους μαθητές μου όσο και για μένα προσωπικά. Τα Α.Π. και τα σχολικά εγχειρίδια πρέπει να αφήνουν περιθώρια για πιο ευέλικτα σχήματα διδασκαλίας, γιατί πρέπει να πω ότι η ύλη της Β΄τάξης είναι η μόνη που δεν σε "πνίγει" σε αντίθεση με των άλλων τάξεων που εμποδίζουν ευκαιρίες για τέτοιες δημιουργικές δραστηριότητες που υπηρετούν καλά πολλαπλούς στόχους της διδασκαλίας - μάθησης.

Η δασκάλα της τάξης
Ξενάκη Ελένη