Το χωριό μας: Τα Αγκουσελιανά
είναι χωριό της επαρχίας Αγίου Βασιλείου κι ένα εκ των δέκα δημοτικών διαμερισμάτων
του νέου δήμου Φοίνικα. Είναι μοναδικό στην Ελλάδα μ` αυτό το όνομα και το πήρε
από ένα κάτοικό του που ήρθε επί Τουρκοκρατίας από το χωριό
Κουσέ Μεσαράς,
(Κουσελιανός - Αγκουσελιανός - Αγκουσελιανά). Βρίσκεται 24χμ. νότια του Ρεθύμνου
και σε υψόμετρο 350μ. Είναι χτισμένο σε μια μικρή πεδιάδα που ενώνεται με τον
κάμπο της Κοξαρές. Στα βόρεια υψώνεται ο λόφος Κεφάλα και στα νότια βλέπουμε τα
Ατσιπαδιανά βουνά. Τα εδάφη είναι αργιλώδη, αμμώδη και σε πολλά μέρη φαίνονται
κάρβουνα και τύρφη. Η εκμετάλλευση των άφθονων νερών της πηγής του Τιμίου Σταυρού
έλυσαν το πρόβλημα της ύδρευσης του χωριού, ενώ έδωσε ώθηση στις αγροτικές καλλιέργειες.
Παράγονται λάδι, κηπευτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα, αφού οι κάτοικοι ασχολούνται
κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Παράλληλα λειτουργούν δυο μεγάλες σύγχρονες
μονάδες τυροκομίας και ελαιουργίας. Τα Αγκουσελιανά σήμερα μπορούμε να πούμε ότι
είναι ένα μικρό, αλλά αρκετά πλούσιο χωριό. Σύμφωνα με την απογραφή του 1991 τα
Αγκουσελιανά έχουν 227κατ. που μαζί με τον οικισμό Παλιόλουτρα (92κατ.) αποτελούσαν
μέχρι τώρα την κοινότητα Αγκουσελιανών. Το χωριό κατοικείται από πολύ παλιά, αφού
στην περιοχή υπάρχουν τεκμήρια ζωής πολλών αιώνων. Η περιοχή του χωριού είναι
γεμάτη από θραύσματα κεράτων που ανήκουν σε κερατοστεγείς τάφους και αγγεία ελληνιστικής
και ρωμαϊκής εποχής. Στην τοποθεσία Βατουδές ο κάτοικος του χωριού Νικ. Κορμούλης
βρήκε δυο γυάλινα κύπελλα πολύ καλά διατηρημένα, καθώς και ένα λύχνο με λαβή,
τα οποία παρέδωσε στο Μουσείο Ρεθύμνου. Η παράδοση μιλάει για κρυμμένους θησαυρούς
στην περιοχή Μαρκαρίνα, κτήμα του Μάρκου της Ειρήνης, απ` όπου και Μαρκαρίνα.
Κατά καιρούς έχουν γίνει εκεί και παράνομες ανασκαφές για την ανεύρεση των υποτιθέμενων
θησαυρών. Στην περιοχή υπάρχει το σπήλαιο η Νεραϊδότρυπα το οποίο είναι ανεξερεύνητο.
Στους πρόποδες των βουνών, που βρίσκονται στο νότιο μέρος του χωριού, διατηρούνται
τμήματα τοίχων εκκλησιών με βυζαντινές τοιχογραφίες (Αγία Μαρίνα, Άγιος Στέφανος).
Στο κέντρο του χωριού, πάνω σ` ένα υψωματάκι, δεσπόζει η ωραιότατη νεόκτιστη εκκλησία
σε βυζαντινό ρυθμό, με σκαλιστό περίτεχνο τέμπλο, του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου,
η οποία μαρτυρά το χωριό ακόμη κι από τον επαρχιακό δρόμο Ρεθύμνου - Σπηλίου.
Υπάρχουν όμως και οι εκκλησίες : του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Γεωργίου, του Προφήτη
Ηλία, του Αγίου Νικολάου στα Περβόλια, τοποθεσία στην οποία κατόπιν ερευνών ειδικών
γεωλόγων βρέθηκαν υπόγεια νερά. Ξωκλήσια είναι του Αγίου Αντωνίου, του Σωτήρα
Χριστού , του Αγίου Κωνσταντίνου στο οποίο βρίσκεται το νεκροταφείο και το ξωκλήσι
του Τιμίου Σταυρού. Από τα Αγκουσελιανά καταγόταν ο Στυλιανός Κλειδής(1874-1912)
αρχηγός του Μακεδονικού Αγώνα από το 1904 ως το 1908. Εξεστράτευσε στη Μακεδονία
πέντε φορές με δικό του σώμα από νέους της Ρεθύμνης και χωριανούς του. Έλαβε μέρος
στην απελευθέρωση της Ηπείρου στο Μέτσοβο, όπου και σκοτώθηκε το 1912. Το 1941
στη Μάχη της Κρήτης έλαβε μέρος ο καπετάν Εμμ. Κουρμούλης και μερικά παλικάρια
του χωριού. Εκεί όμως που έλαβε μέρος όλο το χωριό ήταν η προστασία και φυγάδευση
των Άγγλων, Αυστραλών και αντιστασιακών Ελλήνων από τη θέση Λίμνη του Λιβυκού
Πελάγους. Γενικά οι κάτοικοι είναι τολμηρά παλικάρια, περήφανοι Κρητικοί, γενναίοι
και φιλόξενοι. Οι παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Κλειδήδες, οι Κουρμούληδες,
οι Νικητάκηδες, οι Ηλιάκηδες, οι Τσίχληδες, οι Αντωνάκηδες.
